“เมทานอล” ในเหล้าเถื่อน อันตรายแค่ไหน? เผยอันตราย-อาการแรกหลังรับพิษ

จากกรณีพบคลัสเตอร์เหล้าเถื่อน ในกทม. มีรายงานว่าพบผู้ป่วยทั้งหมดรวม 27 คน ในจำนวนนี้ เสียชีวิต 2 คน แยกเป็น ต้องใส่ท่อช่วยหายใจ 13 คน/ต้องฟอกไต 18 คน/และผู้ป่วยต้องปั้มหัวใจ จำนวน 6 คน

“สุราเถื่อน” ส่วนใหญ่เกิดจากการที่ผู้ผลิตต้มและกลั่นเองโดยไม่มีมาตรฐาน พบบ่อยในซุ้มยาดองเหล้า ซึ่งชาวบ้านคนทำอาจนำสารแปลกปลอมมาผสมเพื่ออ้างสรรพคุณด้านชูกำลังหรือเสริมสมรรถนะทางเพศ อาทิ พิษจากสัตว์มีพิษ เช่นแมงป่อง สารเคมีกำจัดวัชพืช สารเคมีกำจัดแมลง ผงซักฟอก เป็นต้น

สารเมธิลแอลกอฮอล์ หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า เมทานอล จัดเป็นสารเคมีอันตรายในกลุ่มสารทำละลายอินทรีย์ที่ถือว่าเป็นปัจจัยเสี่ยงที่นายจ้างต้องจัดให้มีการตรวจสุขภาพลูกจ้าง ซึ่งทำงานสัมผัสหรือเกี่ยวข้องตามประกาศกระทรวงแรงงาน เรื่อง “กำหนดสารเคมีอันตรายที่ให้นายจ้างจัดให้มีการตรวจสุขภาพของลูกจ้าง พ.ศ. 2552”

สารเมทานอล เป็นสารทำละลายอินทรีย์เมื่อจำแนกตามโครงสร้าง จะจัดอยู่ในกลุ่มเสริมโครงสร้าง (Functional Group) ที่มีลักษณะเชื่อมต่อกับโครงสร้างทางเคมีหลักซึ่งจัดอยู่ในกลุ่ม แอลกอฮอล์ (Alcohols) เช่น เมทธิลแอลกอฮอล์ (Methyl Alcohol: Methanol) เอทธิลแอลกอฮอล์ (Ethyl Alcohol: Ethanol) เป็นต้น

สารเมทานอล เป็นสารเคมีที่ใช้ในอุตสาหกรรมการผลิตต่างๆ เช่น สารทำละลาย สารป้องกันความเย็น สารสกัด สารเชื้อเพลิง เป็นต้น สารเมทธานอล มีคุณสมบัติเป็นของเหลว ใส ไม่มีสี มีกลิ่นแอลกอฮอล์ คล้ายผลไม้ ระเหยง่ายและติดไฟง่าย

การเข้าสู่ร่างกาย ได้ 3 ทาง ได้แก่ทางหายใจ ทางผิวหนัง และทางเดินอาหาร

ภาวะเป็นพิษจากเมทานอล

ส่วนใหญ่เกิดจากการดื่มสุราที่มีเมทานอล ปนเปื้อนอยู่ มักจะพบในสุราปลอม เหล้าเถื่อนที่ต้มกลั่นเอง หรืออาจจะเกิดจากความเข้าใจผิดคิดว่า เมทานอล เป็น เอทานอล (ethanol) โดยทั่วไปใช้เป็นตัวทำละลาย ซึ่งเป็นส่วนประกอบของของใช้ต่างๆ อีกมาก

กลไกการเป็นพิษเมทธานอล  

ขนาดที่เริ่มเป็นพิษประมาณ 100 mg/kg ขนาดที่เป็นพิษรุนแรงจนผู้ป่วยถึงแก่ชีวิตมักมากกว่า 60 ml ของ 40% เมทานอล โดยสามารถดูดซึมอย่างรวดเร็วภายใน 1 ชั่วโมง ส่วนใหญ่ประมาณ 95% จะถูกกำจัดที่ตับ ซึ่งโดยทั่วไปร่างกายสามารถกำจัด เอทานอล ได้ดีกว่า เมทธานอล 10 เท่า

อาการแสดงพิษเมทธานอล  

ผู้ป่วยจะเริ่มมีอาการได้ตั้งแต่ 1 ชั่วโมงถึง 3 วัน ถ้าผู้ป่วยดื่ม เมทานอล ร่วมกับ เอทานอล จะทำให้อาการเริ่มแรกช้าลงไปอีก ผู้ป่วยอาจมีอาการของทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ อาเจียน และปวดท้อง อาการที่ค่อนข้างจำเพาะได้แก่ พิษทางตา ผู้ป่วยจะมีอาการตาพร่า ตามัว แพ้แสง เห็นภาพขาวจ้าไปหมด

นอกจากนี้ผู้ป่วยจะมีอาการ ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ อ่อนเพลีย และในรายที่เป็นมากอาจมี อาการโคมาและชัก

โดยสรุปสิ่งสำคัญในการช่วยการวินิจฉัยโรคคือ ประวัติผู้ป่วยที่ดื่มสุรา การวัดระดับ เมทานอล ในเลือด โดยปกติร่างกายอาจมี ได้ < 0.05 mg/dl ระดับที่จะเริ่มเป็นพิษเมื่อมากกว่า 20 mg/dl อาการทางตาจะเริ่มที่ประมาณ 100 mg/dl และถ้าระดับสูงถึง 150-200 mg/dl และได้รับการรักษาไม่ทันผู้ป่วยมักเสียชีวิต

หากมีการผสมแอลกอฮอล์ชนิดที่เป็นพิษ (ราคาต้นทุนต่ำ) อย่างเมทานอล ปีพ.ศ. 2562 พบการกระจายของผู้ป่วยมากที่สุดในภาคเหนือ ผู้ชายมากกว่าผู้หญิง 2 เท่า

เมทานอล vs เอทานอล

• เมทานอล สูตรโครงสร้างทางเคมี คือ CH3OH ผลิตได้จากกระบวนการทางปิโตรเคมี สามารถนำไปใช้เป็นตัวทำละลายในอุตสาหกรรมเฟอร์นิเจอร์ เช่น สีทาไม้ น้ำมันเคลือบเงา ยาลอกสี แต่ไม่สามารถนำมาใช้ทางการแพทย์เนื่องจากมีความเป็นพิษต่อร่างกายสูง หากเข้าสู่ร่างกายโดยซึมผ่านทางผิวหนังและลมหายใจ จะส่งผลทำให้หลอดลมอักเสบ คออักเสบ เยื่อบุตาระคายเคือง ทำให้เยื่อบุตาอักเสบ หากหายใจเข้าไปมาก ๆ จะทำให้ปวดท้อง เวียนศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน กล้ามเนื้อกระตุก หายใจลำบาก การมองเห็นจะผิดปกติจนอาจถึงขั้นตาบอดได้ หากดื่มเข้าไป ทางเดินอาหารจะดูดซึมและกระจายเข้าสู่กระแสเลือดทันที ทำให้คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดิน เห็นภาพไม่ชัด มีผลต่อประสาทตา และอาจทำให้ตาบอดได้ ที่สำคัญยังมีผลต่อระบบหายใจ ทำให้ไตอักเสบ กล้ามเนื้อตับตาย หรือโลหิตเป็นพิษ ซึ่งอันตรายถึงชีวิต
• เอทานอล สูตรโครงสร้างทางเคมี C2H5OH เป็นผลผลิตจากกระบวนการหมักพืชผลทางการเกษตรที่มีองค์ประกอบของแป้งหรือน้ำตาลสูงและกลั่นให้บริสุทธิ์ เช่น มันสำปะหลัง ข้าวโพด อ้อย เป็นต้น โดยอ้อย 1 ตัน สามารถผลิตแอลกอฮอล์ได้ราว 60 กิโลกรัม สามารถนำไปบริโภค หรือใช้ทางการแพทย์ได้

ป้องกันเหล้าเถื่อน

• หลีกเลี่ยงการบริโภคเหล้ายาดองที่จำหน่ายตามซุ้มยาดองหรือแหล่งอื่น ๆ รวมทั้งสุราที่ไม่ได้รับอนุญาต จากกรมสรรพสามิต โดยสังเกตได้จากแสตมป์สรรพสามิตที่ขวด (สังเกตลักษณะขวดต้องไม่มีการแยกบรรจุใหม่ ไม่มีการใช้ขวดเครื่องดื่มอื่น ๆ มาบรรจุแทน และฉลากต้องชัดเจน)
• ควรพยายามลดการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ฝึกจิตใจให้เข้มแข็ง หาแรงจูงใจเลิกดื่ม
• หากพบว่า มีสี กลิ่น รสเปลี่ยนไปจากเดิม ขุ่นหรือมีตะกอน ไม่ควรดื่ม และแจ้งต่อร้านค้าผู้จัดจำหน่ายหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้ตรวจสอบต่อไป

วิธีรักษาพิษจากเมทานอล

แพทย์จะทำการรักษาแบบประคับประคองไปตามอาการของผู้ป่วย  นอกจากนี้ยังต้องแก้อาการแทรกซ้อนอื่นๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้ หากผู้ป่วยเพิ่งดื่มเครื่องดื่มที่มีเมทานอลผสมอยู่ไม่นานนัก อาจพิจารณาวิธีการใส่สายเข้าไปในกระเพาะอาหารผ่านทาง รูจมูก เพื่อนำสารพิษออกจากระบบทางเดินอาหารอย่างรวดเร็ว หรือทำให้อาเจียน

นอกจากนี้แพทย์อาจพิจารณาการรักษาโดยยาต้านพิษที่สำคัญคือการให้เอธานอลไปยับยั้งการเปลี่ยนเมทานอลเป็นกรดฟอร์มิก สาเหตุที่ทำให้เกิดอาการเป็นพิษในร่างกาย

หากไม่อยากเสี่ยงภาวะเป็นพิษจากเมทานอล ควรเลือกดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ทุกชนิดจากแหล่งผลิตที่น่าเชื่อถือ หรือทางที่ดีที่สุดควรงดหรือลดไปเลยจะดีต่อสุขภาพที่สุด อย่างไรก็ตาม สามารถติดต่อขอรับคำปรึกษา คำแนะนำ และเทคนิคการเลิกดื่มสุราอย่างปลอดภัยจากศูนย์ปรึกษาปัญหาสุรา 1413

อย่างไรก็ตาม ผู้ที่ดื่มสุราเถื่อน / ยาดอง ในพื้นที่ร้านต้องสงสัย หรือพื้นที่ใกล้เคียง สามารถตรวจสอบประเมินอาการเบื้องต้นได้ แบบประเมินอาการพิษจากเมทานอล (คลิกทำแบบประเมิน)

หากพบมีความเสี่ยง หรือมีอาการต้องสงสัย รีบไปพบแพทย์ใกล้บ้านด่วน

โทรปรึกษาอาการได้ที่ 

• โรงพยาบาลนพรัตนราชธานี 0 2548 1000 
• โรงพยาบาลเวชการุณย์รัศมิ์ 08 2760 0579
• โรงพยาบาลรัตนประชารักษ์ 08 9404 1853
• สายด่วนศูนย์เอราวัณ 1669
• สายด่วน สปสช. 1330

ขอบคุณข้อมูลจาก :  ศูนย์พิษวิทยารามาธิบดี ,กระทรวงแรงงาน คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดลและ กองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค 

คำแถลงปฏิเสธความรับผิดชอบ: ลิขสิทธิ์ของบทความนี้เป็นของผู้เขียนต้นฉบับ การเผยแพร่ซ้ำบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่ข้อมูลเท่านั้นและไม่ถือเป็นคำแนะนำในการลงทุน หากมีการละเมิดกรุณาติดต่อเราทันที เราจะทำการแก้ไขหรือลบตามความเหมาะสม ขอบคุณ